Ադրբեջանա-հայկական զինված դիմակայության հանգուցալուծման բանալին գտնվում է ոչ թե Վաշինգտոնում, Բրյուսելում կամ Մոսկվայում, ինչպես կարծում են որոշ խաղաղասերներ, այլ` խրամատում:

Հայոց ցեղասպանությունը կատարողներին, կազմակերպիչներին պատժող հայկական նվիրյալ վրիժառուների ոգեկոչման հուշակոթողը վերջին օրերին դարձավ յուրահատուկ սահմանաբաժան։

Իրավացի կլիներ անվանել մեր բոլորի ողբերգությունը, քանզի Զարեհ Սինանյանը, գոնե ինձ համար, հանդիսանում է «սիլիկոնային հեղափոխության» նպատակներից մեկի՝ Հայաստան-Սփյուռք կապերի խափանման ու խզման գլխավոր խորհրդանշանը։

Թուրքիայի ԱԳ նախարար Չավուշօղլուն, խոսելով հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների մասին, ասել է. «Թուրքի ճանապարհն ընկած է Զանգեզուրի, Ղարաբաղի միջով»: Սա տալիս է այն հարցի պատասխանը, թե արդյո՞ք թուրքերը կարող են մեզ հետ խաղաղ գոյակցել, թե արդյո՞ք թուրքական ծավալապաշտությունը կարող է տեղի տալ։ Չավուշօղլուն, թերևս, հաստատում է մեր բոլոր մտահոգությունները հայ-թուրքական հնարավոր հարաբերությունների մասին։ Ակնհայտ է, որ Թուրքիան Ադրբեջանի միջոցով փորձում է Հայաստանը վերացնել` որպես թյուրքական աշխարհի ծավալվելու պատնեշ, իսկ մյուս կողմից` Հայաստանը վերածել թյուրքական աշխարհի միջև ընկած անիմաստ տարածքի, որը չի ունենա քաղաքական որևէ նշանակություն։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ աշխարհի շատ ժողովուրդներ և նախկին ԽՍՀՄ-ի բացարձակապես բոլոր ժողովուրդներն անցան մեծ փորձությունների միջով։ Երկար տարիներ հարյուր միլիոնավոր խորհրդային քաղաքացիներ ապրել են «Ամեն ինչ ճակատի համար, և ամեն ինչ հաղթանակի համար» սկզբունքով, պատրաստ զոհաբերելու ամեն ինչ՝ ներառյալ իրենց կյանքը։ Այս պայքարում մեծ ներդրում է ունեցել նաև հայ ժողովուրդը, չնայած այն բանին, որ նրա թիվը ընդամենը 1,5 միլիոն էր։ Այս փոքրիկ լեռնային Հանրապետության հայ բնակչության մեկ երրորդը ուղարկվել է ռազմաճակատ։ Զգալի ներդրում են ունեցել նաև ԽՍՀՄ այլ հանրապետությունների հայերը, Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչները և աշխարհասփյուռ հայկական սփյուռքը։ Հայերի ներդրումն այս պատերազմում կարելի է անգնահատելի անվանել։

Ալիևն ու իր շրջապատը վերջին ամիսներին շատ են խոսում ադրբեջանցի փախստականների Ղարաբաղ և Հայաստան վերադարձի մասին: Ռուսական ու եվրոպական կենտրոններում լուռ են կամ առանց դիրքորոշման անիմաստ մեկնաբանություններ են անում: Ի դեպ, հետաքրքիր է այն, որ ադրբեջանից տեղահանված հայ փախստականների վերադարձի մասին լռում են կամ էլ կրկին վերացական արտահայտություններ են անում մարդու իրավունքների մասին:

Ներկա վիճակով ամբողջ աշխարհի թույլ և կախյալ երկրներում գոյություն ունի բնական հակասություն վերնախավի և հասարակ ժողովրդի շահերի միջև այն պարզ պատճառով, որ այդ երկրների կյանքում, արտաքին ուժերի վճռական դերի և սուվերենիտետի պրակտիկ բացակայության առկայությամբ, տեղի է ունենում շահերի բախում, որից ամենամեծ օգուտով դուրս են գալիս արտաքին ուժերը, բավականին օգուտով դուրս է գալիս վերնախավի տվյալ պահին դոմինանտ մասը, իսկ վնասով դուրս են գալիս վերնախավի ոչ դոմինանտ մասի աղքատ մասը և հասարակ ժողովուրդը։

Հայաստանում մեծ տեղափոխություններ են նախատեսվում: Մասնավորապես՝ ԵՊՀ-ն և մնացած բուհերը տեղափոխվելու են Աշտարակի ճանապարհի հատված, Կենդանաբանական այգին՝ Դալմայի նախկին այգիների տարածք, իսկ Դալմայի նախկին այգիները՝ անցյալ:

Երբ անդրադառնում եմ թուրքական տրիբունալների կողմից Հայոց Եղեռնի պարագլուխներին մահապատժի դատապարտելու փաստերին, որոշ հայրենակիցներ, հատկապես՝ սփյուռքից, բանավեճ են սկսում, որի առանցքը հետևյալն է՝ թե այդ ինչպե՞ս կարող էր թուրքը թուրքին դատել, դա ի՞նչ պատմագիտություն է և այլն։ Այս թնջուկը համարժեք ըմբռնելու, այն սպառիչ պատկերացնելու համար և տարաբնույթ հարցերով բուն թեմայից շեղվելը կանխելու նկատառումով առնվազն հարկ է ելակետ ընդունել հետևյալ գործոնները՝

Նախկիններից պրծավ, Պուտինից պրծավ, «դավաճան» զինվորներից պրծավ, գեներալներից պրծավ, հիմա էլ Սփյուռքին է մեղադրում հողերը հանձնելու մեջ։